Opracowanie: mgr inż. Michał Górczyński
1. Czego dowiesz się z tego dokumentu
Po przeczytaniu tego opracowania:
- Lepiej zrozumiesz, dla kogo sporządzasz audyt energetyczny.
- Przekonasz się, jak kluczowy jest precyzyjny opis prac w audycie.
- Nauczysz się, jak prawidłowo sporządzić analizę wariantową.
- Otrzymasz listę kontrolną niezbędnych załączników.
- Unikniesz powszechnych błędów formalnych.
- Poznasz praktyczne wskazówki ułatwiające współpracę z wykonawcami.
- Zwiększysz skuteczność swoich audytów.
2. Dla kogo sporządzamy audyt energetyczny?
Audyt energetyczny jest specjalistycznym dokumentem technicznym, który pełni jednak funkcję interdyscyplinarną. Jego treść, forma i wnioski muszą być precyzyjne i zrozumiałe dla trzech kluczowych grup odbiorców, z których każda ma odmienne cele i oczekiwania. Błędne założenie, że audyt jest opracowaniem przeznaczonym wyłącznie dla inżynierów, prowadzi do najczęstszych problemów komunikacyjnych i merytorycznych.
Z perspektywy Inwestora (właściciela budynku, zarządu spółdzielni), audyt energetyczny jest przede wszystkim narzędziem decyzyjnym. Musi on w sposób jednoznaczny odpowiadać na fundamentalne pytania:
- co należy zmodernizować? (zakres rzeczowy)
- ile to będzie kosztować? (nakłady inwestycyjne)
- jakie przyniesie to korzyści? (oszczędności energetyczne i finansowe)
- kiedy inwestycja się zwróci? (wskaźniki opłacalności, np. SPBT)
Dla Inwestora kluczowa jest przejrzystość przedstawionych wariantów modernizacji oraz rzetelna analiza ekonomiczna, która stanowi podstawę do podjęcia świadomej decyzji o zaangażowaniu kapitału. Opis techniczny musi być dla niego zrozumiały na tyle, by mógł pojąć istotę i celowość proponowanych prac.
Dla firmy wykonawczej audyt energetyczny pełni rolę specyfikacji technicznej i wytycznych realizacyjnych. Dokument ten musi precyzyjnie określać:
- zakres prac: dokładne wskazanie, które elementy budynku podlegają modernizacji
- wymagania materiałowe: konkretne parametry techniczne materiałów (np. współczynnik przewodzenia ciepła λ materiału izolacyjnego, rodzaj stolarki okiennej)
- technologię wykonania: kluczowe wskazówki dotyczące sposobu montażu lub instalacji, które mają wpływ na osiągnięcie zakładanego efektu energetycznego
- praktyka wycen: podstawowa znajomość wyceniania prac termomodernizacyjnych i robót instalacyjnych (np. sporządzanie wycen na podstawie cenników KNR, uwzględnianie okien do metrażu ścian na obróbki okienne)
Niejasne, ogólnikowe lub błędne opisy w audycie prowadzą do nieprawidłowego wykonania prac, co w konsekwencji niweczy cele termomodernizacji i naraża Inwestora na straty.
Dla banku kredytującego, Banku Gospodarstwa Krajowego (w przypadku Premii Termomodernizacyjnej) czy operatora programu dotacyjnego (np. NFOŚiGW), audyt jest dokumentem potwierdzającym zgodność planowanego przedsięwzięcia z wymogami prawnymi i programowymi. Weryfikatorzy oceniają przede wszystkim:
- zgodność z metodologią: poprawność obliczeń zgodnie z Rozporządzeniem i wymaganiami programowymi
- spełnienie kryteriów dofinansowania: osiągnięcie wymaganych wskaźników, np. minimalnego procentu oszczędności energii
- kompletność i spójność dokumentu: formalna poprawność opracowania
Audyt, który jest nieczytelny, niespójny lub zawiera błędy metodologiczne, zostaje odrzucony na etapie weryfikacji formalnej, blokując tym samym możliwość uzyskania finansowania.
Audyt energetyczny musi łączyć w sobie precyzję techniczną z komunikatywnością. Z naszych analiz wynika, że to właśnie ten aspekt – precyzyjny, lecz zrozumiały dla każdego odbiorcy opis techniczny – stanowi jedno z najsłabszych ogniw weryfikowanych opracowań.
Niestety, praktyka pokazuje, że brak szczegółowej weryfikacji merytorycznej audytów w ramach Programu „Czyste Powietrze” prowadzi do akceptowania opracowań z błędami, które nie przeszłyby kontroli w innych systemach dofinansowania, takich jak Premia Termomodernizacyjna czy Premia Remontowa BGK. Chociaż rozumiemy, że może to wynikać z ogromnej liczby obsługiwanych wniosków, nie powinno to obniżać standardów naszej pracy.
Dlatego tym bardziej zachęcamy do wdrożenia poniższych uwag. Przyjęcie ich jako standardu własnej pracy pozwoli Państwu ze spokojem przyjmować zlecenia nie tylko na potrzeby Programu „Czyste Powietrze”, ale także z powodzeniem realizować bardziej skomplikowane audyty dla wymagających Inwestorów i instytucji finansujących.
3. Najczęstsze błędy w audytach energetycznych
- Obliczenia wentylacji: należy ze szczególną dokładnością weryfikować strumienie powietrza wentylacyjnego, zwłaszcza w scenariuszach modernizacyjnych obejmujących wymianę stolarki okiennej. Kwestia ta staje się krytyczna w budynkach wyposażonych w wentylację mechaniczną, gdzie nieprawidłowe założenia mogą prowadzić do znaczących błędów w bilansie energetycznym.
- Jakość warstwy opisowej: audyty sporządzone w tym programie charakteryzują się statystycznie najniższym standardem opisowym. Pragniemy podkreślić, że jest to wyłącznie kwestia praktyki użytkownika. Oprogramowanie pozwala na pełną edycję generowanych treści, a obowiązkiem audytora jest dostosowanie i uzupełnienie automatycznie wstawianych, często zbyt ogólnych, opisów. Rzetelny i wyczerpujący opis jest integralną częścią audytu, kluczową dla jego odbiorców.
Należy również zaznaczyć, że niniejsza analiza koncentruje się na aspektach metodologicznych, formalnych i opisowych audytu. Z uwagi na charakter naszej weryfikacji, nie mamy możliwości sprawdzania poprawności wszystkich obliczeń numerycznych krok po kroku. W związku z tym, ewentualne błędy wynikające z nieprawidłowo wprowadzonych danych lub błędów obliczeniowych nie są przedmiotem tego opracowania.
Brak wymienionych kwalifikacji Audytora
Na stronie tytułowej audytu często brakuje informacji o kwalifikacjach audytora, co jest wymogiem formalnym.
Strona tytułowa niezgodna z Rozporządzeniem
Strona tytułowa nie jest zgodna z wymaganiami Rozporządzenia (załącznik nr 1, cz. 1).
Opis systemu c.o. i przygotowania ciepłej wody użytkowej
Opisy są hasłowe np. „centralne”. Zachęcamy do wykonania szerszego opisu sposobu przygotowania cwu i systemu grzewczego budynku.
Współczynniki przegród budowlanych
Bardzo często znacząco odbiegają od wartości zawartych w normach technicznych i warunkach technicznych z lat budowy budynków. Zachęcamy na szczególnie zwrócenie uwagi na takie odstępstwa i dokładanie uargumentowanie obliczonych wartości przenikania ciepła w opisie technicznym i załączeniu do audytu wydruku obliczeń współczynnika przenikania ciepła istotnych przegród budowlanych.
Sezonowe sprawności urządzeń grzewczych
Zachęcamy do przyjmowania sezonowych sprawności urządzeń grzewczych nie tylko na podstawie tabeli z Rozporządzenia Dz.U. 2015 poz. 376, ale także innych metodologii np. zgodnie z normą PN EN 15316 4 lub odczytywania sprawności z istniejących urządzeń (wraz z uwzględnieniem spadku sprawności w okresie eksploatacji).
Udział OZE w modernizacjach
Bardzo często nie jest uwzględniona ona w karcie audytu w odpowiednich pozycjach. Jednocześnie proszę uważać na przyjmowanie 100% instalacji z OZE ponieważ to może świadczyć o braku przyjmowania napędu urządzeń pomocniczych.
Praktyczny brak opisu budynku przed termomodernizacją
Niestety w większości audytów występuje niezadowalający, szczątkowy opis stanu technicznego budynku przed termomodernizacją: brak rzetelnych opisu elementów składowych poszczególnych przegród budowlanych i opisu stanu instalacji budynku przed termomodernizacją.
Niepoprawne obliczenia strumienia powietrza wentylacyjnego
Bardzo często spotykana krotność wymian na poziomie 0,50/h sugeruje, że nie została ona obliczona zgodnie z metodologią z Rozporządzenia Dz.U. 2015 poz. 376 (z uwzględnieniem strumienia infiltracyjnego), a zgodnie z normą PN-EN 12831.
Brak wykonania analizy wariantowej
Analiza wariantowa bardzo często zawiera tylko jeden wariant termomodernizacyjny. Analiza wariantowa musi posiadać co najmniej dwa warianty (optymalnie trzy).
Pierwszy wariant analizy
Musi być zawsze zgodny z wymaganiami zawartymi w aktualnych Warunkach Technicznych.
Optymalny wybór wariantu
Optymalny wybór wariantu np. grubości izolacji nie oznacza wyboru wariantu zgodnego z aktualnymi WT. Optymalny wariant to taki, w którym następuje załamanie krzywej SPBT.
Brak rzetelnej wyceny prac termomodernizacyjnych
Jest to kluczowy błąd, bardzo lekceważony w Programie Czyste Powietrze, a niesłychanie ważny w każdym innym programie dofinansowań (od tej wartości jest uzależniony kredyt i wartość wsparcia!!).
Przyjmowanie do realizacji jednoznacznie nieopłacalnych prac
Ze stopami zwrotu SPBT wynoszącymi kilkukrotność tzw. „czasu życia” przegrody budowlanej lub wymienianych urządzeń.
Brak opisu technicznego wariantów cząstkowych
Każdy przyjęty do realizacji wariant cząstkowy np. docieplenia ścian zewnętrznych, powinien zakończyć się krótkim opisem technicznym dotyczącym jego poprawnego wykonania.
Wybór wariantu optymalnego niezgodny z Rozporządzeniem
Proszę pamiętać, że końcowe zestawienie prac termomodernizacyjnych i modernizacyjnych i wybór tzw. wariantu optymalnego przeznaczonego do realizacji, powinien zostać przeprowadzony zgodnie z metodyką opisaną w Rozporządzeniu.
Brak wyczerpującego opisu technicznego
Analiza wariantowa, zawsze musi zakończyć się, wyczerpującym opisem technicznym wariantu przeznaczonego do realizacji.
Brak załączonej podstawy opracowania
Proszę pamiętać, że załączenie co najmniej uproszczonej dokumentacji technicznej, dokumentacji projektowej lub dokumentacji inwentaryzacyjnej budynku jest obowiązkowe w każdym audycie energetycznym.
Brak dokumentacji fotograficznej budynku
Choć jeszcze nie wymaga tego Rozporządzenie, bardzo dobrym zwyczajem jest załączenie dokumentacji fotograficznej budynku zawierającej: zdjęcia budynku z każdej strony świata (o ile to możliwe), zdjęcia elementów grzewczych (np. grzejników, skrzynki rozdzielczej itp.), zdjęcia wymienianego źródła ciepła.
Brak ofert i kosztorysów szacunkowych
Również nie jest to wymagane Rozporządzeniem, jednak podstawa przyjętych do audytów kosztów prac powinna być załączona do opracowania.
Brak załączonych obliczeń współczynników przenikania ciepła
Transparentne pokazanie obliczeń jest zawsze bardzo mile widziane przez weryfikatorów i podwykonawców, którzy mogą zapoznać się z przekrojem przegrody budowlanej.
Brak załączonej inwentaryzacji z wizji lokalnej
Załączona do audytu ankieta inwentaryzacyjna świadczy o przeprowadzonej wizji lokalnej przez audytora, oraz nadaje profesjonalizmu całemu opracowaniu.
4. Praktyka współpracy z Partnerami
W oparciu o dotychczasowe doświadczenia z naszej ponad rocznej współpracy z Partnerami, w celu ujednolicenia standardów oraz usprawnienia procesu weryfikacji audytów energetycznych, wypracowaliśmy zbiór dobrych praktyk. Uprzejmie prosimy o ich stosowanie w przyszłych opracowaniach, co znacząco przyczyni się do efektywności naszych wspólnych działań.
Częstą nieprawidłowością w analizowanych audytach jest brak precyzyjnej identyfikacji stolarki okiennej i drzwiowej przeznaczonej do wymiany. Ograniczenie się do podania łącznej powierzchni tych przegród jest niewystarczające i uniemożliwia wykonawcy jednoznaczne określenie zakresu prac. Niejednoznaczność ta generuje ryzyko błędnej wyceny oraz nieprawidłowej realizacji przedsięwzięcia.
Rekomendacja:
W celu zapewnienia kompletności i jednoznaczności opracowania, zalecamy wdrożenie następującego standardu:
- Identyfikacja graficzna: na dokumentacji technicznej stanowiącej podstawę audytu (np. rzutach architektonicznych) należy w sposób czytelny oznaczyć wszystkie elementy stolarki przewidziane do wymiany.
- Wymiarowanie: każdy oznaczony element powinien zostać zwymiarowany co najmniej w świetle otworu montażowego.
- Zestawienie tabelaryczne: rekomendujemy dołączenie do audytu tabelarycznego zestawienia stolarki otworowej do wymiany, zawierającego co najmniej lokalizację, wymiary i liczbę sztuk.
Standardową praktyką w audytach jest operowanie powierzchnią przegród budowlanych w świetle ich wymiarów wewnętrznych (netto), co jest poprawne z punktu widzenia obliczeń energetycznych. Jednakże na etapie wyceny prac, wykonawcy najczęściej kalkulują koszt robót ociepleniowych dla ścian zewnętrznych łącznie z powierzchnią stolarki okiennej (brutto), uwzględniając w ten sposób konieczność wykonania obróbek wokół okien i drzwi. Rozbieżność ta jest częstym źródłem nieporozumień i niedoszacowania kosztów.
Rekomendacja:
W celu ujednolicenia dokumentacji i uniknięcia problemów interpretacyjnych, zalecamy podawanie w audycie dwóch wartości powierzchni ścian zewnętrznych:
- Powierzchnia do obliczeń energetycznych (netto): powierzchnia przegrody z wyłączeniem stolarki okiennej i drzwiowej, wykorzystywana do obliczeń strat ciepła.
- Powierzchnia do obliczeń ekonomicznych (brutto): powierzchnia łączna ze stolarką otworową, stanowiąca podstawę do sporządzenia kosztorysu prac ociepleniowych.
Taki sposób prezentacji danych jest już szeroko stosowany i akceptowany. Za przykład może posłużyć metodyka zawarta w arkuszach kalkulacyjnych udostępnianych przez Fundację Poszanowania Energii, co potwierdza, że takie podejście nie powinno stanowić problemu dla instytucji weryfikujących audyt.
5. Podstawa prawna
Współczynniki przenikania ciepła i opis zewnętrznych przegród budowlanych przed termomodernizacją:
- §5 ust. 4 lit. b „co najmniej uproszczoną dokumentację techniczną, w tym rzuty poziome z zaznaczeniem układu przerw dylatacyjnych oraz stron świata”
- §5 ust. 4 lit. c „opis techniczny podstawowych elementów budynku, w tym w szczególności ścian zewnętrznych, dachu, stropów, ścian piwnic, okien oraz przegród szklanych i przezroczystych, drzwi,”
- §5 ust. 5 „oceny stanu technicznego budynku w zakresie istotnym dla wskazania właściwych ulepszeń i przedsięwzięć termomodernizacyjnych”
- §5 ust. 8 „opis techniczny, niezbędne szkice i przedmiar robót optymalnego wariantu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego przewidzianego do realizacji”
Analiza wariantowa i wybór optymalnego wariantu:
- §6 ust. 2 lit. a „wyborze, według metody opisanej w pkt 1 i 2 części 3 załącznika nr 1 do rozporządzenia, optymalnych ulepszeń i wariantów termomodernizacyjnych spośród rodzajów ulepszeń określonych w pkt 1 lit. a i b,”
- §6 ust. 3 „trzeci polegający na wyborze optymalnego wariantu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego poprawiającego sprawność cieplną systemu grzewczego, według metody opisanej w pkt 3 części 3 załącznika nr 1 do rozporządzenia, i zestawieniu rodzajów ulepszeń według schematu przedstawionego w tabeli 2 części 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia;”
- §6 ust. 4 ” czwarty polegający na wyborze optymalnego wariantu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, pierwszego z kolejnych wariantów, dla którego wartości w kolumnach 5 i 6 tabeli części 4 załącznika nr 1 do rozporządzenia spełniają odpowiednio wymagania określone w: a) art. 3 ust. 1 ustawy – kolumna 5, b) art. 5 ustawy – kolumna 6.”
Obliczenia wentylacji:
wymagane do obliczeń zmiany wentylacji np. załącznik nr 1, część 3, pkt 1.2. strumienia powietrza wentylacyjnego (Vnom lub Vobl)
Definicja odnawialnego źródła energii
art. 2 ust. 22 „odnawialne źródło energii – odnawialne, niekopalne źródła energii obejmujące energię wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię aerotermalną, energię geotermalną, energię hydrotermalną, hydroenergię, energię fal, prądów pływów morskich, energię otoczenia, energię otrzymywaną z biomasy, biogazu, biogazu rolniczego, biometanu, biopłynów oraz z wodoru odnawialnego”